این جلسه ادامه مباحث جلسه پیشین دکتر رهدار در موضوع تحلیل کرونا از منظر سبک زندگی است؛ ایشان در سه محور به ابعاد کرونا از این منظر نگریستند.

محور اول: کرونا از منظر اخلاق؛

محور دوم: کرونا از منظر محیط‌زیست؛

محور سوم. کرونا از منظر مقایسه فرهنگی.

محور نخست؛ کرونا از منظر اخلاق

دکتر رهدار کرونا از منظر اخلاق را در سه بخش مورد بررسی قرار دادند:

اول: تأثیر کرونا بر اخلاق فردی؛

دوم: تأثیر کرونا بر اخلاق اجتماعی؛

سوم: تأثیر کرونا بر اخلاق سیاسی.

اول؛ تأثیر کرونا بر اخلاق فردی

از آن‏جایی که کرونا باعث شده است تا مرگ به ما نزدیک شود و این چیزی است که در بسیاری از روایات به ما توصیه شده است که همیشه به یاد مرگ باشید و با کسانی مراوده داشته باشید که شما را به یاد مرگ می‌اندازند؛ در نتیجه این مبحث به مسأله اخلاق ارتباط پیدا می‏کند. چرا که به واسطه کرونا ما همیشه به یاد مرگ هستیم. این مسأله را می‏توان از دو جهت مورد بررسی قرار داد:

اول؛ متواضع کردن مردم

مراد ما در این‏جا از مردم شامل تمامی افراد حتی کسانی که قائل به خدا و دینداری نیستند؛ هم می‏شود. ساختار جسمی آدمی به گونه‌ای ساخته شده است که در وضعیت عجز متواضع می‌شود؛ چه دیندار باشد و چه دیندار نباشد و حتی جباران تاریخ نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

دوم؛ توبه و بازگشت به خدا

در این ایام توبه و بازگشت بشر به سوی خدا حداکثری شده است و علت آن است که همه عجزها، عجزی نیست که ما را نزدیک به مرگ قرار دهد؛ اما عجز کرونا مربوط به حیات انسانی است. عجز غیرحیاتی مانند کسی است که در خیابان به عجز افتاده که ماشین خود را درست کند. این عجز هرچند که در شدت و حدت خود باشد، منجربه آن نمی‏شود که فرد توبه کند. در ایام کرونایی حتی کشورهای زورگو و قدرتمند که مدعی هستند که قوم، نژاد و تمدن برتر هستند، نیز متواضع شدند. به این معنا که در مراسم عبادی مسلمانان شرکت می‌کنند و از کشورهای غیراروپایی تقاضای کمک می‌کنند و توبه نیز می‌کنند؛ به این معنا که به کلیسا روی آورده‌اند.

دوم؛ تأثیر کرونا بر اخلاق اجتماعی

آقای دکتر رهدار معتقد هستند در این بحث شاهد دو وضعیت روانی پاردوکسیکال هستیم:

وضعیت اول: امتداد همان وضعیت اخلاق فردی؛ همان تواضع و توبه در وجه جمعی جلوه کرده است و بشر تلاش می‌کند که او را جلوه دهد. چون با تواضع و توبه فردی نتوانسته بر مسأله فائق آید. همه ناخواسته تلاش می‌کنند که با کنار هم قرار گرفتن و توبه جمعی یک هم‌افزایی جمعی صورت گیرد تا بتوانند بر کرونا غلبه پیدا کنند.

وضعیت دوم: وضعیت اجبار ناهمدردی؛ این وضعیت بالذات اخلاقی نیست وضعیتی است که از جانب مختصات پزشکی کرونا بر اخلاق جمعی بشر تحمیل‌شده است؛ یعنی پزشکان توصیه به خانه ماندن می‌کنند و معنای این جمله این است که هرکسی غم خود را به تنهایی بر دوش بکشد و حتی اگر در درون خانه، یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا شد، به توصیه پزشکی هیچ یک از افراد خانواده نمی‌توانند به او کمک کنند؛ و بعد از مرگ بیمار کرونایی این تنهایی برای صاحبان عزا هست. در این‏جا این بیماری به نوعی رنج تنهایی را بر افراد تحمیل می‌کند.

سوم. تأثیر کرونا بر اخلاق سیاسی

ریاست موسسه فتوح اندیشه این محور را در سه بخش مورد بررسی قرار دادند:

بخش اول؛ سیاست جمعیتی

در این خصوص شاهد این مسأله بودیم که در برخی از کشورهای اروپایی، ارسال دارو (مجموع داروها نه فقط داروی کرونا) متوقف شد و وقتی همه افراد به بیماری کرونا مشغول شده‌اند، دیگر بیماری‌ها به حاشیه رفتند. به لحاظ سیاسی به برخی از کشورها همانند یمن و غزه دارو ندادند و برخی دیگر از کشورها نیز به افراد مسن اجازه دادن دارو داده نشده است. حتی در برخی از کشورها میان مسلمانان و غیرمسلمانان تفاوت قائل شده و بدین ترتیب عمل می‏کنند که داروها را به مسلمانان نمی‌دهند و به غیرمسلمانان می‌دهند.

بخش دوم؛ اخلاق کنترل کرونا

آقای رهدار معتقداند در این بخش دولت‌ها دو سبک را در پیش‌گرفتند: برخی با قوه قهریه و نیروی نظامی تلاش کردند تا بتوانند آن را کنترل کنند و بعضی دیگر نیز اقدامات فرهنگ‏بنیان در پیش‌گرفتند که مبتنی بر همکاری حداکثری مردمی است.

بخش سوم؛ دوگانه اقتصاد و سلامت

به این معنا که اکنون کشورها دچار دوگانگی میان این‏که برنامه‌ریزی‌های خود را به سلامت مردم اختصاص دهند و یا به مسأله اقتصاد کشور اهمیت دهند؟ تقریباً اکثر کشورها مسأله اقتصاد را نادیده نگرفته‌اند و حتی آن را در اولویت قرار دادند و تلاش کردند که مسأله کرونا را در ذیل مسأله اقتصاد حل کنند. سبک زندگی‌ها به‌گونه‌ای شده است که اقتصاد حرف اول را می‌زند و مسأله سلامت را به حاشیه برده است که به لحاظ اخلاقی به این مسأله تصریح نشده است.

محور دوم؛ کرونا از منظر محیط‏‌زیست

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم این محور را در چهار بخش بیان کردند:

بخش اول؛ تأثیر کرونا بر مسأله جنگل‌ها

ایشان معتقداند کرونا دو تأثیر ویژه بر مسأله جنگل‌ها گذاشته است: تأثیر نخست این است که به دلیل این‏که فضای مجازی غلبه پیدا کرده، صرفه‌جویی در مصرف کاغذ انجام گرفته و درختان کمتری قطع شده است. تاثیر دوم این است که به‌واسطه قرنطینه قاچاق‌چیان چوب فعالیت کمتری داشته باشند و همچنین با قرنطینه بودن مردم، آتش سوزی‌های جنگل کمتر اتاق بیفتد؛ زیرا یکی از عمده‌ترین علت‌های آتش‌سوزی جنگل‌ها، احتراق انسانی است.

بخش دوم؛ کاهش آلودگی

کاهش آلودگی در این بخش اعم از کاهش آلودگی‌های هوایی مانند بسیاری از کارخانه‌هاست؛ همچون آلودگی دریایی و آلودگی صوتی.

بخش سوم؛ تغییر حیات بیولوژیک کره زمین

ایشان در این بخش به تغییر دما کره زمین پرداختند و افزودند دمای کره زمین در این مدت پایین آمده است. در دهه‌های گذشته از طریق گازهای گلخانه‌ای و پاره شدن لایه ازن، دمای زمین بالا می‏رفت. این مسأله یکی از تهدیدهای زیست‌محیطی عصر مدرن است که در این وضعیت دمای کره زمین پایین آمده است؛ همچنین در این مدت مصرف زباله‌های پلاستیکی کاهش حداقلی داشته است؛ اکنون اکثریت زباله‌ها را زباله‏های خانگی تشکیل می‏دهند که حداقلی هستند. همه این عوامل باعث شده است که حیات بیولوژیکی کره زمین وضعیت متفاوتی پیدا کند.

بخش چهارم؛ افزایش چشم‌گیر بهداشت عمومی

آقای رهدار معتقد هستند کرونا همه را با بهداشت و فرهنگ بهداشت آشنا و آشتی داده است. به لحاظ حکومتی بودجه‌های بیش‏تر و حداکثری برای بهداشت اختصاص پیداکرده و رشد بهداشت در فرهنگ عمومی زیاد شده است. همه این‌ها وقتی کنار یکدیگر قرار می‏گیرند، محیط‌زیست متفاوتی را در وضعیت کرونا تجربه می‌کنیم.

محور سوم؛ کرونا از منظر مقایسه فرهنگی

حجت الاسلام رهدار در این محور به مقایسه سبک زندگی متفاوتی که کرونا در کشورها بوجود آورده می‌پردازند و به نقاط ضعف و قوت آنها اشاره می‌کنند. ایشان در ابتدا به وضعیت مردم در کشورهای آفریقایی می‌پردازند چراکه نرخ رشد بهداشت در آن منطقه کم و امکانات نیز حداقلی است؛ اما با وجود همه این مسائل کرونا در آفریقا کمتر رشد می‌کند و این عجیب است.

در کشورهای غربی مدیریت کرونا، با ضعف همراه بوده که باعث شده است تا نتوانند امواج کرونا را پیش‌بینی کنند و یا این‏که دغدغه‌های اقتصادی باعث شده است تا سیاست‌مداران به سمتی حرکت کنند که این مسأله را دیرتر به اطلاع افکار عمومی جامعه برسانند و زمانی که متوجه شدند که به همکاری مردم نیاز ضروری دارند، ناچار شدند تا مردم را در جریان مسأله قرار دهند و این زمانی بود که دیر شده بود.

ایشان معتقد هستند در سطح فرهنگ عمومی غرب ما شاهد عدم همکاری و همراهی مردم بودیم و این امر ناشی از فقدان اعتماد به نظام سیاسی بود. حمله به فروشگاه‌ها نشان می‌دهد که مردم به گزارش‌های رسانه‏ ها و نظام سیاسی اعتماد نکردند و سعی کردند خودشان این قضیه را حل کنند. علاوه بر این فقدان اعتماد به نظام سیاسی و ضعف در ساختار شهروندی در کشورهای آمریکایی ـ اروپایی آشکار گردید. اکثر کشورهای آمریکایی ـ اروپایی مهاجرپذیر هستند و از آن‏جایی‌ که مهاجران جذب فرهنگ کشور مقصد نشدند، معمولاً با شهروندان اصلی آن کشورها حس منافع مشترک ندارند و لااقل این حس به حدی نیست که در وضعیت کرونا، اخلاق مساوات را یادآوری و حاکم کند. همچنین فاصله اجتماعی نیز که در عموم کشورهای اروپایی وجود دارد، همدلی ارتباطی را می‌شکند.

دکتر رهدار در ادامه به این نکته اشاره کردند که کرونا تصویر ما را از خودمان تقویت کرد. بسیاری از مردمی که تحت تأثیر گفته‌های جریان روشن‏فکری قرار گرفته بودند و فکر می‌کردند که ما مردمی از لحاظ فرهنگی در سطح پایین و ناکارآمد هستیم و در مقابل غربی‌ها، افرادی در سطح بالای فرهنگی و کارآمد هستند؛ قضیه کرونا عکس آن را نشان داد و نشان داد که مردمانی کارآمد و فرهنگی هستیم. کرونا تصویر غرب را فرو ریخت و تصویر ما از خودمان را تقویت نمود. در ایران جلوه‌های اخلاقی آشکار شد و غنای دینی جلوه کرد. ظرفیت‌های مردمی ایران همانند رویکرد جهادی و آتش به اختیار فعال شدند و شروع به کار کردند. برخی از رویکردهای جهادی بازخوانی و بازسازی شدند و این برای دیگر کشورها الگوبخش شد.

حجت الاسلام رهدار در پایان سخنانشان فرمودند؛ کرونا سبک زندگی ما را اخلاقی و دینی‌تر کرده و باعث شده است تا ظرفیت‌های نهفته مثبت ما جلوه کند و متقابلاً در سبک زندگی غربی تأثیر منفی گذاشته و ظرفیت‌های نهفته منفی غرب را نشان داده است.