به گزارش معاونت اطلاع‌رسانی مؤسسه فتوح اندیشه، در ادامه سلسله‌جلسات تخصصی و به همت معاونت خواهران و گروه فقه تربیتی، نشست علمی «بررسی نقش فضای مجازی، در طرح‌واره‌های شناختی کودکان و نوجوانان» با حضور دکتر محمد زارعی، در نوزدهم مهرماه برگزار شد.

در ابتدا حجت‌الاسلام الیاس عارفی، دبیر علمی گروه فقه تربیتی مؤسسه فتوح اندیشه، به اهمیت شناخت دقیق فضای مجازی و تأثیر آن بر زندگی نوجوانان پرداختند.

سپس دکتر محمد زارعی در راستای تعیین معنای طرح‌واره و چگونگی شکل‌گیری آن بیان کردند: «طرح‌واره، باورهای مرکزی و عمیقی است که در کودکی نسبت به خودمان و دیگران و جهان اطرافمان شکل می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر طرح‌واره نوع نگریستن ما به خودمان، دنیا و اطرافیانمان است و شکل‌دهنده نحوه تفکر و رفتار ما نسبت به دیگران می‌شود. پس یک الگوی کلی است نه یک باور صرف. این طرح‌واره‌ها در موقعیات مختلف زندگی که دارای بار هیجانی می‌شوند ردپای این طرح‌واره‌ها را می‌بینیم. مثلاً در دوران ازدواج و ارتباط با همسر و انتخاب شغل و… . به کودکان خردسال‌تان اگر قول دادید، حتماً به قول‌تان عمل کنید، چون در این سن او شما را رزّاق خود می‌پندارد و اگر نسبت به او بی‌اعتماد شود، در آینده نسبت به رزّاق حقیقی خود، بی‌اعتماد می‌شود.

در ادامه ویژگی‌های طرح‌واره را چنین بیان کردند:

۱- طرح‌واره برای بقای خود می‌جنگند. فرد تلاش می‌کند برای طرح‌واره خود دنبال مؤید بگردد. گاهی آن‌چنان برای تأیید طرح‌واره تلاش می‌کند که در عمل می‌خواهد به‌نوعی عمل کند که نتیجه آن تأیید طرح‌واره باشد.

طرح‌واره تحت تأثیر سه عامل است:

۱- نیازهای هیجانی: پنج نیاز اساسی داریم.

۲- خلق‌وخوی: ویژگی منحصربه‌فردی که سرشت خاص یک فرد است و از ابتدای زندگی با اوست.

۳- سبک فرزندپروری: نحوه برخورد و تعامل والدین در راستای نیازهای پنج‌گانه فرزند. تکرار رفتارهای مختلف سبب شکل‌گیری طرح‌واره می‌شود؛ نه یک‌بار انجام دادن. رفتار والدین متأثر از طرح‌واره‌های خودشان، فرهنگ، قومیت و رسانه است و نقش رسانه در این زمینه پررنگ است. هر چه سن افزایش پیدا می‌کند، تغییر طرح‌واره‌ها بسیار سخت می‌شود. سنین پس از نوجوانی ما مدام در حال تأیید این طرح‌واره‌ها هستیم.

پنج نیاز هیجانی اساسی که در شکل‌گیری طرح‌واره اهمیت دارد:

۱- دلبستگی ایمن به دیگر (امنیت عاطفی).۲- خودگرانی کفایت و هویت.۳- آزادی در بیان نیازها و هیجان‌های سالم.

۴- خودانگیختگی و تفریح.۵- محدویت‌های واقع‌بینانه و خویشتن‌داری. (ناکام گذاشتن در حد اعتدال).

سپس حوزه‌های طرح‌واره‌ها را چنین تقسیم نمودند:

۱- بریدگی و طرد: در دل این حوزه ۵ طرح‌واره است: رهاشدگی یا بی‌ثباتی، بی‌اعتمادی و بدرفتاری، محرومیت هیجانی، نقص و شرم، انزوای اجتماعی بیگانگی.

۲- خودگردانی و عملکرد مختل: فرد مستقلاً خودش نمی‌تواند کارهایش را انجام دهد. در این حوزه ۴ طرح‌واره است:

وابستگی و بی‌کفایتی، آسیب‌پذیری نسبت به ضرر یا بیماری، خودِ تحول نیافته یا خودِ گرفتار، شکست (باور به این‌که فردی شکست‌خورده است)

۳- محدودیت‌های مختل شده: در این حوزه دو طرح‌واره است: استحقاق و بزرگ‌منشی، خویشتن‌داری و خود انضباطی ناکافی (مسئولیت‌پذیری ندارند و هیجانات و سختی‌ها و محدودیت را نمی‌توانند تحمل کنند)

۴- حوزه جهت‌مندی: جهت دادن رفتارها بر اساس ارتباط با دیگران. در این حوزه ۳ طرح‌واره شکل می‌گیرد:

-اطاعت: برای جلوگیری از طرد شدن، از دیگران اطاعت می‌کند و نسبت به دیگران سرسپردگی دارند.

-ایثار: تمرکز افراطی بر ارضای نیازهای دیگران در زندگی روزمره که به قیمت عدم ارضای نیازهای خود فرد می‌شود.

-پذیرش: احساس ارزشمندی در گرو تأیید و پذیرش دیگران است.

۵- حوزه گوش‌به‌زنگی: منفی‌گرایی، بازداری هیجانی، عیب‌جویی افراطی، تنبیه (به خود و دیگران اجازه اشتباه نمی‌دهند.)

ایشان در مورد فضای مجازی و نقش آن بر طرح‌واره‌ها را بیان کردند: «فضای مجازی تأثیر مستقیم در ایجاد طرح‌واره‌ها ندارد، بلکه این طرح‌واره‌ها است که نحوه استفاده از فضای مجازی را برای ما رقم می‌زنند و در فضای مجازی به دنبال تأیید طرح‌واره‌های خود هستیم. البته رسانه (غیر از فضای مجازی) در ایجاد طرح‌واره‌ها خصوصاً طرح‌واره‌های شرطی بسیار تأثیرگذار است. از میان طرح‌واره‌هایی که در حوزه‌های مختلف بیان شد، طرح‌واره‌های اطاعت، ایثار، پذیرش و جلب‌توجه، بازداری هیجانی، عیب‌جویی افراطی، طرح‌واره‌های شرطی هستند و بقیه غیرشرطی هستند.»

…