جریان‌شناسی مطبوعات

در آغاز جلسه، مدیر دوره، مقدمتاً ضرورت موضوع‌شناسی دقیق و نیز ضرورت توجه به بعد تطور تاریخی، دشمن‌شناختی و جریان‌شناختی موضوع مورد تفقه در فقه حکومتی را مورد توجه قرار داده و بر اهمیت جریان‌شناسی و خلأ پژوهشی در این بُعد در خصوص فقه رسانه تأکید کرد.

در ادامه بخش اول جلسه، استاد مدعو، پس از بیان نکاتی درباره الزامات فقه رسانه، تاریخچه و وضعیت مطبوعات قبل از انقلاب اسلامی ایران را مرور کرده و سپس به جریان‌شناسی مطبوعات بعد از انقلاب پرداختند. پس از آن، منابع مالی آشکار و رسمی و نیز پنهان و غیررسمی مطبوعات را مورد توجه قرار داد.

ایشان در بخش دوم جلسه، پس از بیان حاکمیت مافیای اقتصادی بر دو گونه شبکه رسمی و غیررسمی چاپ و نشر کتاب، جریانات دخیل در شبکه تولید و توزیع و مصرف کتاب را برشمرد و سپس به بیان محورهایی پرداخت که تحلیل آن‌ها محقق را به قواعد واقعی حاکم بر جریان‌شناسی چاپ و نشر آگاه می‌کند. همچنین وضعیت نهضت ترجمه در ایران تشریح شد و تحلیلی کلان درباره جریانات عرصه چاپ و نشر عرضه گردید.

استاد لیالی درباره الزامات فقه رسانه ضرورت فعالیت مستقیم رسانه‌ای توسط فقیه فقه مطبوعات و درک موضوعات واقعی این عرصه را مورد تأکید قرار داد و تشریح کرد که فقیه فقه مطبوعات باید ارکان خبررسانی را بشناسد و به هماهنگی بین این ارکان در چرخه خبررسانی توجه داشته باشد. همچنین باید با لحاظ تفاوت بین فقه دوران جنگ و فقه دوران صلح، به مقوله تهاجم و شبیخون فرهنگی در این حوزه توجه داشته باشد؛ چراکه استفاده صِرف از قواعد فقهی در عرصه رسانه، بدون التزام به این الزامات، نتیجه‌بخش نخواهد بود.

استاد لیالی، در بیان تاریخچه مطبوعات، بیان کرد که پیدایش کاغذ اخبار و روزنامه در ایران ارمغان آقازادگان و درباریانی است که در فضای بعد از شکست ایران در جنگ با روس، برای تحصیل علوم و فنون (= سایِنس) به فرانسه پس از انقلاب ۱۷۸۹م رفته، ولی بجای علم، روزنامه‌نگاری را وارد کشور کردند. این جریان، بسترساز مشروطیت و نیز دیکتاتوری رضاخانی بوده و تا به امروز به‌مثابه پایگاه تجدد و مدرنیته‌خواهی در کشور فعالیت می‌کنند.

ایشان در ادامه، جریانات مطبوعات پس از انقلاب اسلامی را بدین گونه برشمرد: بازماندگان نظام سیاسی قبل از انقلاب- که جریان نفوذ نیز در میان ایشان فعال است، روزنامه کیهان با مدیریت و سردبیری ابراهیم یزدی و سید محمد خاتمی است، روزنامه اطلاعات با مدیریت سید محمود دعائی، روزنامه سلام با مدیریت و سردبیری موسوی خوئینی‌ها و عباس عبدی، روزنامه‌های همشهری و ایران با بنیان‌گذاری کرباسچی و عریانفر و شمس‌الواعظین، محمد قوچانی، مجله کیان- که لیبرالیسم معرفتی را دنبال می‌کند- و مجله زنان با مدیریت فائزه هاشمی که فمینیسم را دنبال می‌کند.

این محقق جریان‌شناسی رسانه مکتوب، منابع مالی مطبوعات را به بخش رسمی و غیررسمی تقسیم کرده و منابع رسمی را چنین بر‌شمرد: یارانه وزارت فرهنگ و ارشاد، دادوستد با وزارت کشور، دادوستد با احزاب و گروه‌ها و جریانات سیاسی و تبلیغات. وی منابع غیررسمی و پنهان مطبوعات را نیز چنین بیان داشت: تجارت و دلالی ارز و مسکن و…، پول‌شویی و زد و بند سیاسی.

استاد لیالی، در انتهای بخش اول جلسه، به پرسش‌های حضار درباره فمینیسم به‌عنوان یکی از محورهای اصلی و پرحجم فعالیت سازمانی و رسانه‌ای دشمن، وضعیت فعالیت مطبوعاتی جریان انقلابی و نقش خلأهای قانونی در مشکلات مطبوعات پاسخ داد.

جریان‌شناسی چاپ و نشر کتاب

این محقق جریان‌شناسی چاپ و نشر کتاب، در بخش دوم جلسه این موضوع را دنبال کرده و پس از تأکید بر حاکمیت مافیای اقتصادی بر شبکه‌های رسمی و غیررسمی تولید و توزیع و مصرف کتاب، به معرفی اجمالی جریانات دخیل و مؤثر در حوزه چاپ و نشر- وزارت فرهنگ و ارشاد، روابط عمومی وزارتخانه‌ها، وزارت صمت، نهاد کتابخانه‌های کشور و مراکز و مؤسسات رسمی و غیررسمی – و حضور مافیای اقتصادی در بخش عمده‌ای از آن‌ها پرداخت.

ایشان در ادامه، به بیان محورهایی پرداخت که تحلیل آن‌ها قواعد حاکم بر عرصه چاپ و نشر را به دست می‌دهد و این محورها را چنین برشمرد: کتاب‌های برگزیده سال، کتب پرفروش، وضعیت ممیّزی و فرآیند صدور مجوز، کتب ادبیات و رمان و شعر و داستان، کتب کودک و نوجوان، کتب دینی (به معنای عام) و مراکز و مؤسسات.

وی سپس نهضت ترجمه را- به‌ویژه در ترجمه آثار فلسفی، عرفانی و علوم انسانی- به خاطر یک‌طرفه بودن آن از غرب به شرق، مورد انتقاد قرار داد. ایشان همچنین به تقابل دو نوع مدیریت مسائل کشور (مدیریت علمی و مدیریت فقهی) اشاره کرده و به نقد مدیریت علمیِ مبتنی بر علوم سایِنتیفیک پرداخت.

استاد لیالی در انتهای جلسه، با نگاهی کلان به جریان‌شناسی چاپ و نشر، این عرصه را میدان فعالیت سه جریان عمده غربگراـ در دو شاخه سوسیال دموکرات و لیبرال دموکرات ـ، ملی‌گرا و مؤمن انقلابی دانست و بیان داشت که جریان انقلابی را برای رسیدن به وضع مطلوب در این عرصه، نیازمند حمایت مالی کافی، تقویت اتحاد، گسترش کار جمعی و شبکه‌سازی و حرکت به سمت پر کردن خلأهای علوم انسانی و…- علاوه بر حوزه دفاع مقدس- است.