دکتر یوسف‌زاده، معاونت علمی مؤسسه عالی علوم انسانی جامعه‌المصطفی العالمیه، قبل از ورود به بحث اصلی خود، به بیان چند مقدمه پرداختند:

مقدمه اول آنکه: سخن از رسانه­شناسی و تحولات رسانه­ها، سخن از ارتباطات به‌معنای عام است؛ لذا هر کس در این زمینه قلم می­زند، در حوزه ارتباطات تلاش می­‌کند.

مقدمه دوم آنکه: ارتباطات مختص انسان نمی­باشد، بلکه حیوانات در برخی موارد ارتباطاتشان بسیار پیچیده می­باشد. اما تفاوت ارتباط انسان با حیوانات به سه نکته برمی‌گردد:

الف.ارتباطات انسانی بسیار متنوع و بی­‌پایان است.

ب.انسان می­تواند بی­نهایت تفسیر از ارتباط­ها داشته باشد، در حالی‌که شکل ارتباطی حیوانات یکسان و یکنواخت می‌­باشد.

ج.انسان در ارتباطاتش، از رسانه استفاده می­کند. بنابراین قدرت خلاقیت در ارتباطاتش دارد.

ایشان ادامه داد، مقدمه سوم آن است که: بنا بر آنچه گذشت، رسانه­شناسی به­نوعی انسان­شناسی، مردم­شناسی و تاریخ­شناسی است. به تعبیر دیگر رسانه چیزی جز برون­ریزی مافی الضمیر انسان نیست و رسانه کلام اوست. این همان مفهومی است که گویند: «رسانه­ها هر کدام امتداد یکی از اعضای انسانی هستند». لذا پیچیدگی رسانه­ها و ارتباطات امروزی بشر، نشان از تطور و پیچیدگی انسان امروزی است.

و مقدمه چهارم آن است که: دنیای انسان­ها به اندازه‌ی گستره ارتباطی آنهاست و هر فرد به اندازه دامنه ارتباطات خود، دنیا را به شکلی معنا می­کند. بنابراین انسان موجودی ارتباطی یعنی سراسر ربط است. اما معنا کردن این ربط و ارتباط سخت است؛ چون هیچ مابه‌ازائی ندارد و ربط را نمی­توان در بیرون نشان داد در عین اینکه هر چه هست، مربوط است و این یک زاویه مهم در بررسی ارتباطات و رسانه می­باشد که از آن عالَم و علوم را از این زاویه ببینیم: اگر همه چیز ربط است، پس همه چیز رسانه است بنابراین تمام عالم رسانه و به تعبیر دینی، آیه است. در نتیجه گریزی از مطالعه ارتباطات نیست.

حجه‌الاسلام یوسف‌زاده، در ادامه بررسی تاریخ مرسوم ارتباطات انسانی ابراز داشت: بخش زیادی از تاریخ ارتباطی بشر، در ابتدا در حد ارتباط حیوانی بوده است؛ بنابراین زبان بدن که با حیوانات مشترک است، بسیار مهم بوده است. اما بدلیل وجه تمایز انسان یعنی قدرت نطق و عقل، کم کم در نحوه ارتباط انسان­ها پیشرفت حاصل شد.

در نتیجه بشر به تدریج به نماد­پردازی و خلق ابزار در زندگی دست زد و پایه­های تمدن را گذاشت. ایشان در ادامه به این نکته توجه دادند که البته انسان به میزانی که خلق ابزار کرده است، خودش مقهور تحولات و فنون خودساخته نیز بوده است. تا آنجا که فضای سایبرنتیک امروزی بشر، قفس آهنین او شده است.

بنابراین از این دیدگاه، دلیل اصلی تحولات فرهنگی، فن­آوری هر زمان بوده است در نتیجه مطالعه ارتباطات، مطالعه فن­آوری و فرهنگ زمانه نیز هست.

در ادامه جلسه، این محقق حوزه ارتباطات، در تبیین سیر تطور ارتباطی انسان، اولین نقطه عطف در زندگی ارتباطی بشر را زبان شفاهی بیان کرده و افزود طبق تحقیقات رسمی، هزاران سال طول کشید تا بشر به زبان شفاهی دست یابد. از آنجا که تمدن­ها را می­شود با فناوری­های ارتباطی­اش مطالعه کرد و به‌عنوان نمونه تفاوت تمدن روم با دیگر تمدن­ها، گفتاری بودن تمدن روم بوده است؛ اما باید توجه داشت که مهم‌ترین محدودیت در ارتباطات شفاهی، امکان تحریف می­باشد.

در بیان استاد یوسف‌زاده، تحول ارتباطی دوم در تاریخ بشر، اختراع الفبا بوده که پس از سال‌ها تبدیل به خط شد که در تاریخ ثبت شده مرسوم، به حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد در یونان بر­می­گردد گرچه پیش از آن هم ملل دیگری از انواع خطوط هیروگلیف و تصویری و نوشتاری بهره‌هایی برده‌اند که در تاریخ‌نگاری مرسوم غرب مدنظر نیست. پس از اختراع خط، به تدریج «سواد» معنا پیدا کرد و در نتیجه طبقات اجتماعی جدید مسلط به نوشتن شکل گرفتند و از این زمان بود که تاریخ برای ما آغاز می­شود؛ یعنی تا جایی که ثبت و ضبط ممکن شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه اضافه کرد پس از اختراع کتاب و خط به‌صورت گسترده بود امپراتوری­های بزرگ شکل گرفتند چون امپراتوری یعنی اینکه به‌لحاظ جغرافیایی، بتوانی منطقه فرمانروایی خود را مشخص بکنی و این مهم با قدرت خط و کتابت بهتر انجام می­گرفت.

نتیجه دیگری که بر این تحول مهم مترتب شد، این بود که بشر توانست سلسله نسل­ها و شجره­نامه خودش را تعیین و ثبت کند که از این به بعد، تاریخ و جمعیت‌شناسی، نزد انسان­ها بیشتر اهمیت یافت. همچنین برای اولین بار تعداد متولدین و آمار مرگ و میر و جمعیت شهر­ها ثبت شد. همچنین، از این به بعد بود که قشر الیت و نخبه توانست در حکومت­ها و تحولات فرهنگی نقش ایفا بکند چرا که نوشتن یک هنر بود.

ایشان در ادامه خاطر نشان کرد به‌تدریج، فن­آوری­های ارتباطی در زندگی بشر مشهود شد و تکنولوژی رابطه غیریت نسبت به انسان پیدا کرد. دکتر حسن یوسف­زاده در توضیح این مطلب در ادامه انواع رابطه فناوری و انسان را بیان کردند:

1. ارتباط «تن­یابانه» که در آن، فناوری بخشی از وجود انسان می­باشد. یعنی تکنولوژی، آن‌چنان در وجود انسان هضم می­شود که دیگر به آن توجه ندارد.
2. رابطه «غیریت­گونه» بدین معنی که فناوری در بیرون و مقابل ما قرار می­گیرد و اصطلاحاً به آن دسته از فناوری­هایی گفته می‌شود که شناخت کافی از آن داریم. بنابریان فناوری و وسایل ارتباطی برای اولین بار در مقابل بشر دیده شد.

ایشان در ادامه افزودند نقطه عطف دیگر در تاریخ ارتباطات انسانی، اختراع دستگاه چاپ در سال ۱۴۵۳م در آلمان بود که آغاز عصر کتابت و نقطه ثقل استفاده از قوه بینایی در ارتباطات بود. پس از این اختراع بسیار مهم، تحولات سریع و پرشتاب شد و امکان ارتباط و انتقال سریع پیام محقق شد. پس از آنکه دستگاه چاپ در جوامع فراگیر شد، امکان چاپ آثار مقدس همچون انجیل فراهم شده و این کتاب بواسطه شعار همه کشیشی مارتین لوتر، در دسترس همه قرار گرفت که موجب انقلاب لوتری شد.

نکته مهم دیگری که استاد یوسف‌زاده در ادامه بیان فرمودند، آن بود که «مدیا» به معنی رسانه، شبیه پیامبر و کشیش، واسطه در پیام است. قبل از پروتستانتیسم، مدیا به معنی میانجی به کسانی که بین خدا و مردم واسطه بودند، اشاره داشت. یعنی وسایط ارتباط جمعی نه وسایل؛ اما پس از آن ادعا شد که هر فرد، خود بدون هیچ واسطه­ای، با خدا ارتباط بگیرد. در نتیجه کنترل فرهنگ و تاریخ از دست کلیسا خارج شد. در این بخش استاد یوسف‌زاده تصریح کرد که اشتباه بسیاری از روشنفکران غرب­زده این است که تصور می­کنند این تحول و سکولاریزه شدن در مسیحیت، سرنوشت محتوم جهان اسلام نیز هست! در حالی که در اسلام چنین واسطه و انحصار به شکل مسیحی­اش وجود ندارد.بنابراین انحراف تاریخی پس از اختراع دستگاه چاپ شروع و در عصر رنسانس مسیر تاریخ مسیحیت عوض شد. نتیجه این تحول و انحراف، ظهور قشر جدید دانشمندان در مقابل کشیش­ها بود.

از نظر این استاد جامعه‌المصطفی، تحول و نقطه عطف بعدی در تاریخ ارتباطات بشری، ظهور روزنامه­ها در همان حدود بود که بیشتر اخبار مربوط به جنگ­های سی ساله میان کاتولیک­ها و پروتستان­ها در قرن ۱۷ را بیان می­کرد. سپس، تحول مهم دیگر اختراع برق و دستگاه تلگراف بود که کنترل و فرمانروایی­ها را بسیار تسهیل و زمان معنای جدیدی یافت. نکته ای که در اینجا وجود دارد آن است که با تغییر در معنای زمان، در معرفت و در نتیجه مفاهیم و علوم ما نیز تغییرات شگرفی رخ می­دهد.

ایشان در این بخش از سخنان خویش ابراز داشتند که تحول بعدی اختراع تلفن در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی بود. اتفاق شگرف این بود که می­توانستند به‌صورت زنده صدای فرد دیگری را از مسافت دور بشنوند. بنابراین با این تحول، مکان نیز معنایش عوض شد؛ تا می­رسیم به کشف امواج رادیویی در اواخر همان قرن در ایتالیا.  ویژگی این عصر یعنی عصر الکترونی، سرعت بسیار بالای انتشار اطلاعات بود بطوری که رادیو محدودیت ارتباط را از بین برد و جمع بسیار کثیری را در ارتباط شریک کرد.

از نظر استاد یوسف‌زاده، پس از دوره مطبوعات دوباره عصر حاکمیت حس شنوایی بازگشت که موجب غلبه فرهنگ شفاهی است. اتفاقی که پس از عصر رادیو افتاد، ظهور «افکار عمومی» برای اولین بار بود. تا قبل از این امکان بسیج عمومی و کنترل افکار عمومی به این صورت وجود نداشت. لذا جنگ جهانی اول و دوم در عصر رادیو امکان وقوع داشت.

در بیان دکتر یوسف‌زاده، در واقع هیتلر را باید فرزند رادیو دانست و این از کارکرد­های جامعه­شناختی رسانه­هاست. چهره شدن افرادی همچون هیتلر، روزولت و چرچیل مدیون رادیو است. زیرا رادیو بود که آنها را به شهرت رساند و در مرکز توجهات قرار داد.

همچنین ایشان بیان کرد که از طرفی اختراع رادیو همزمان با انقلاب صنعتی و بیکاری و اوقات فراغت مردم بود. فراغت نیاز به فناوری جدیدی برای سرگرم کردن را ایجاد کرد. پس از رادیو در قرن بیستم وارد عصر تلوزیون می­شویم که هم صدا هم تصویر و هم متن را وارد رسانه کرد.

در انتها دکتر یوسف­زاده خاطر نشان کردند که هر تکنولوژی جدید، زاده تکنولوژی قبلی است و به نحوی، نیاز بشر با انواع اختراعات شکل می­گیرد که ظاهراض دست‌اندرکاران دوره، بنا دارند در تداوم جلسات، مباحثی درباره ماهیت‌شناسی سینما و تلویزیون و ماهواره و فضای مجازی نیز با ارائه اساتید محترم دیگری، داشته باشند.

در انتهای جلسه پرسش‌های حاضرین و اعضای مجازی دوره مطرح شد و استاد یوسف‌زاده به سؤالات حضار پاسخ داد. این جلسات پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها با حضور سایر اساتید رسانه وفقه رسانه و فقه اجتماعی و حکومتی، ادامه خواهد داشت.